*در خواست توبه *

بسم الله الرحمن الرحیم

ـ توبهٴ عبد و توبهٴ خدای سبحان
 

آنگاه عرض کردند که و تب علینا إنّک أنت التوّاب الرحیم؛

این توبه یعنی رجوع مولا بر عبد، نه رجوع عبد به سوی مولاٰ. در بحثهای توبه هم ملاحظه کردید به اینکه دو توبه است: یک توبه عبد است به سوی مولاٰ، یکی هم توبه مولاست بر عبد؛ چون توبه یعنی رجوع، انسان توبه می‌کند به سوی مولا و خدای سبحان تّواب است یعنی لطفش منعطف می‌شود بر عبد و رجوع عبد را می‌پذیرد. این توبه عبد که رجوع من العبد الی المولیٰ است با توبهٴ خدایی که توّاب است باید مقرون باشد. خدا یقبل التوبة عن عباده یعنی اگر هم اشکال و اشتباهی هم در رجوع عبد باشد، خدای سبحان قبول می‌کند همین که عبد برگردد، خدا قبول می‌کند نه به مقدار رجوع عبد ، خدا قبول می‌کند، بلکه بیش از مقدار رجوعش قبول می‌کند.

بیان ذلک این است که نفرمود: خدا یقبل التوبه، فرمود: یقبل التوبة عن عباده، نه من عباده، این «عن» نشانه است به معنی عفو است. این توبه با عفو آمیخته است یعنی همین که انسان رجوع کرد، خدا می‌پذیرد،

دیگر نمی‌گوید بالاخره چرا درست رجوع نکردی؟ چرا با شائبه آمدی؟ بالاخره با عفو قبول می‌کند. این‌چنین نیست که خدا به مقدار رجوع قبول کند. اگر این بود: من جاء بالحسنه فله عشر امثالها نبود، این چنین نیست که اگر یک قدم انسان به سوی خدای سبحان برود، لطف خدا هم یک قدم نزدیک بیاید این چنین نیست، نفرمود «یقبل التوبة من عباده»، یا «یقبل توبة عباده»، فرمود: یقبل التوبة عن عباده که این معنای عفو را إشراب کرده در قبول، یعنی ما با عفو توبه می‌پذیریم، با صفح توبه می‌پذیریم، نه اینکه هر اندازه که او توبه کرده است ما همان اندازه را قبول می‌کنیم. این‌چنین نیست، اگر کسی توبه کرده باشد، به طرف ما آمده باشد، هر چند اوائل راه باشد، ما می‌پذیریم. یک وقت انسان می‌گوید: هر اندازه که انسان به طرف خدای سبحان رفت، همان اندازه را خدا قبول می‌کند، یک وقت می‌گوید: نه همین که انسان به طرف خدا یک قدم رفت لطف خدا ده قدم به طرف آدم می‌آید: این دوّمی را می‌شود از یقبل التوبة عن عباده استفاده کرد یعنی قبول توبه با همراه است، با تسامح همراه است، با نادیده گرفتن و اغماض همراه است. خب، پس انسان یک رجوعی دارد که «من العبد الی المولیٰ» است، و یک رجوعی هم خدای سبحان دارد که «من المولی علی العبد» است و «عن العبد» است.

_____________________________

جلسه 225 تفسیر سوره بقره علامه جوادی آملی